Türkiye'de gıda egemenliğinin sağlanamamış olması

Ülkemizde yaşanan gıda krizinin temelinde gıda egemenliğinin sağlanamamış olması bulunuyor. 

 

Bazı araştırmacılar 1980 sonrası dönemde tarımsal KİT'lerin özelleştirilmesi ile Türkiye'de gıda egemenliğinin kaybedildiğini ileri sürüyorlar. Örneğin Prof. Dr. Mustafa Kaymakçı bir yazısında 1980 sonrası dönemde tarımsal KİT'lerin özelleştirilmesinin kendi kendine yeter durumdaki Türkiye'nin gıda egemenliği ve gıda güvencesi açısından çökertilmesi anlamına geldiğini belirtiyor. (1) Bu görüş gıda egemenliğinin ne olup, olmadığı ve Türkiye'de geçmişte gıda egemenliğinin bulunup, bulunmadığı konusunda kafa karışıklığı olduğunu ortaya koyuyor. Çünkü 1980 sonrası dönemde tarımsal KİT'lerin özelleştirilmesi ile ortaya çıkan durum gıda egemenliğinin değil gıda güvencesinin ortadan kalkması olmuştur.   

Kıvılcımlı Türkiye'de tarımda modernleşme sürecinin köylülüğün korunması yerine tasfiyesi şeklinde ilerlediğini belirtmektedir

Gıda güvencesi ve gıda egemenliği

Gıda egemenliği kavramı gıda güvencesinden farklı olarak toplumların tüketecekleri gıdaların üretim mekanizmaları üzerinde kontrol sahibi olması olması anlamına geliyor. Bu yönüyle gıda güvencesinin öncelenmesi ile gıda egemenliği kavramları birbirinden farklı politikalara işaret ediyor. Endüstriyel tarım ve hayvancılıkta olduğu gibi sermaye yoğun tarımsal faaliyetler aracılığı ile sağlanan gıda güvencesi, gıda egemenliğinin varlığını değil tersine tamamen ortadan kalkması anlamına gelebiliyor. Yabancı sermaye tarafından teşvik edilen ve uluslararası işbölümünün sonucu olarak ortaya çıkan tarımsal üretimin şekli gıda egemenliğinin değil gıda güvencesi ile doğru şekilde ifade edilebilir. Bu yönüyle 1980'den sonra tarımsal KİT'lerin özelleştirilmesi ile Türkiye'de adım adım ortadan kalkmış olan gıda egemenliği değil gıda güvencesi olmuştur.  

Marshall planı kapsamında ABD tarafından aralarında Türkiye'nin yer aldığı ülkelere traktör gönderilmişti

Türkiye'nin modernleşmesi sürecinde gıda egemenliğinin sağlanamamış olduğunu Hikmet Kıvılcımlı tarafından Cumhuriyet'in ilk dönemine ilişkin aktardığı bulgular ortaya koymaktadır. Kıvılcımlı 1930'lı yıllardaki örnekler üzerinden Türkiye'nin tarımın modernleşmesi sürecinin gıda egemenliği açısından kilit kavram olan köylülüğün korunması yerine tasfiyesi şeklinde ilerlediğini belirtmektedir. (2) Kıvılcımlı Yol isimli kitabının 2. cildinde Cumhuriyet'in ilk döneminde izlenen tarım politikaları aracılığı ile finans kapital kuruluşları tarafından küçük köylünün mülksüzleştirilişini ve serbest işgücü haline getirilişini ayrıntılı olarak betimlemiştir. Kıvılcımlı'ya göre 1930'lu yıllarda Ziraat Bankası ve tarım kredi kooperatifleri aracılığı ile yürütülen kırsal kalkınma faaliyetleri sermaye birikimine hizmet edecek şekilde finans kapitalin köylere dal budak salması idi. Bu girişimler gıda egemenliğinin anahtar kavramları olan küçük üretici ve küçük köylülüğün aleyhine gelişmeler olmuştu. (agy, s: 202)

Gıda egemenliğinin elde edilmesi konusu Cumhuriyet dönemi boyunca izlenen politikalar aracılığı ile gündeme getirilebilmiş değildir

1950'li yıllardan sonra gündeme gelen tarım politikaları da tarımdaki modernleşmeyi gıda egemenliği aleyhine olacak şekilde sürdürülmesini getirmiştir. 1950'li yıllarda Marshall planı ile birlikte ülkeye getirilen traktörler Türkiye'nin o dönemdeki uluslararası işbölümüne uygun şekilde sanayi ürünleri ithalatçısı ve tarımsal ürün ihracatçısı olması hedefine hizmet etmekteydi. 1950'li yılların tarımda modernleşme süreci ile birlikte köylülüğün çözülüşü ve kırdan kente düzensiz göç hızlanmıştı. 

Cumhuriyet dönemi boyunca kurulan tarımsal KİT'ler gıda güvencesine katkı sağlamış olmakla beraber bu süreç gıda egemenliğinin sağlanması bir yana bunun tamamen elden gitmesi ile sonuçlanmıştı. Bu yönüyle 1980'li yıllarda tarımsal KİT'lerin özelleştirilesi ile gıda egemenliğinin kaybedildiği görüşü doğru değildir. Gıda egemenliğinin elde edilmesi konusu Cumhuriyet dönemi boyunca izlenen politikalar aracılığı ile gündeme getirilebilmiş değildir. Tarımın modernleşmesi ve tarımsal üretimin arttırılmasına yönelik politikalar, gıda egemenliği bakış açısına uygun şekilde yaşama geçirilememiştir. 

   

Kaynaklar.

1. Mustafa Kaymakçı. Tarımsal KİT'lerin özelleştirilmesi kimin işine yaradı?

2. Hikmet Kıvılcımlı. Yol 2. Bibliotek yayınları, 1992.